Analiza: Projekt ustawy o Sygnalistach – Omówienie ustawy i Zakresu Podmiotowego

Szanowni Państwo.

Rozpoczynamy publikację analizy ósmego projektu Ustawy o ochronie osób zgłaszających naruszenia prawa z dnia 27 marca 2023 roku ( opublikowany na stronie RCL 25 maja 2023 roku).

Autorami niniejszego opracowania, są dwie doświadczone prawniczki; radca prawny Anna Oszczęda i radca prawny Anna Myślicka z renomowanej kancelarii prawnej w Szczecinie https://www.oszczeda.pl/

Kancelaria jest partnerem wiodącym DETECTIO GROUP.

Z kwerendy treści i zasobów internetowych wynika, że jest to pierwsze pełne opracowanie ( kompendialna analiza ), projektu ustawy „ o sygnalistach“, który prawdopodobnie w tej wersji będzie procedowany.

DETECTIO GROUP wdrożył profesjonalny, poufny i szyfrowany system do obsługi osób zgłaszających naruszenia prawa, o których informacje uzyskały w kontekście związanym z pracą

Kliknij tutaj aby poznać szczegóły oferty.

Ponadto oferujemy outsourcing usług w przedmiocie obsługi „sygnalistów“. Zapraszamy na nasze witryny i do konsultacji.

Mamy nadzieje, że analiza przygotowana przez prawników, pozwoli Państwu na uzyskanie wiedzy niezbędnej do realizacji nowego obowiązku prawnego. Zapraszamy do lektury. Informujemy także, że poszczególne fragmenty opracowania, będą publikowane w kolejnych dniach.

Pozdrawawiamy. Zespół DETECTIO GROUP.

Inne części naszego cyklu:

• Część 1:Omówienie ustawy i Zakresu Podmiotowego
• Część 2:Zakres przedmiotowy i wyłączenia
• Część 3:Ochrona Danych Osobowych
• Część 4: Zakaz działań odwetowych i środki ochrony
• Część 5: Zgłoszenia wewnętrzne
• Część 6: Zgłoszenie zewnętrzne i ujawnienie publiczne
• Część 7: Przepisy karne

ANALIZA PROJEKTU USTAWY O OCHRONIE OSÓB ZGŁASZJĄCYCH NARUSZENIE PRAWA – PROJEKT Z DNIA 27 MARCA 2023 R.

W Polsce dominującym jest pogląd, że osoby przekazujące informacje o naruszeniach dokonywanych przez swoich pracodawców, czy też inne osoby, często nazywani są donosicielami, konfidentami i spotykają się z potępieniem i ostracyzmem. Przyjęło się, że podmioty chronione omawianymi przepisami nazywane są „sygnalistami“. Czy projektowana ustawa dotycząca ochrony osób zgłaszających naruszenie prawa to zmieni, czy pracownicy przestaną się bać i o wszelkich naruszeniach będą informować swoich pracodawców? Czy wprowadzenie ustawy sprawi, że właśnie te osoby będą dostatecznie chronione przed szykanowaniem?

Najpierw należy przyjrzeć się bliżej temu co proponuje ustawodawca w kolejnym już (ósmym) projekcie ustawy o ochronie osób zgłaszających naruszenie prawa z dnia 27 marca 2023 r. opublikowany na stronie RCL 25 maja 2023 r.

Projekt ustawy ma na celu implementację Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady UE 2019/1937 z dnia 23 października 2019 r. w sprawie ochrony osób zgłaszających naruszenia prawa Unii (Dz. Urz. UE L 305 z 26 listopada 2019 r.)

Układ ustawy:

1. przepisy ogólne – dotyczące określenia regulacji ustawowej (art. 1 projektowanej ustawy), słowniczek ustawowy (art. 2 projektowanej ustawy);
2. zakres podmiotowy,
3. zakres przedmiotowy,
4. ochrona danych osobowych zgłaszającego,
5. zakaz działań odwetowych i środki ochrony,
6. zgłoszenia wewnętrzne,
7. zgłoszenia zewnętrzne,
8. ujawnienie publiczne,
9. przepisy karne,
10. przepisy dostosowujące i przepis końcowy

ZAKRES PODMIOTOWY (odzwierciedlenie art. 4 ust. 1 dyrektywy)

Sygnalista w tytule projektu ustawy zwany „zgłaszający” to osoba fizyczna, która zgłasza lub ujawnia publicznie informację o naruszeniu prawa uzyskaną w kontekście związanym z pracą (art. 4 komentowanego projektu ustawy).

Kto może być zgłaszającym:

1) pracownicy (osoby świadczące pracę na podstawie umowy o pracę),

2) pracownicy tymczasowi (odniesienie do motywu 38 dyrektywy, zawarto pracowników tymczasowych w rozumieniu ustawy z dnia 9 lipca 2003 r. t.j. Dz. U. z 2023 r., poz. 1110)

3) osoby świadczące pracę na innej podstawie niż stosunek pracy, w tym na podstawie umowy cywilnoprawnej,

4) przedsiębiorcy,

5) akcjonariusze lub wspólnicy,

6) członkowie organu osoby prawnej lub jednostki organizacyjnej nieposiadającej osobowości prawnej,

7) osoby świadcząca pracę pod nadzorem i kierownictwem wykonawcy, podwykonawcy lub dostawcy, w tym na podstawie umowy cywilnoprawnej,

8) stażyści,

9) wolontariusze,

10) praktykanci,

11) osoby, które zakończyły relację z instytucją na etapie rekrutacji (art. 4 ust. 3 dyrektywy)

12) byli pracownicy (art. 4 ust. 2 dyrektywy).

Warunki jakie musi spełnić osoba, aby uzyskać status sygnalisty oraz otrzymać z tego tytułu ochronę (art. 6 komentowanego projektu ustawy oraz art. 6 ust. 1 lit. A dyrektywy):

po pierwsze: musi mieć przekonanie oraz konkretne podstawy (w postaci faktów i dowodów), że zgłaszane informacje są prawdziwe i świadczą o nieprawidłowościach w funkcjonowaniu organizacji,

po drugie: dokonać zgłoszenia nieprawidłowości,

po trzecie: ujawnić informację, która dotyczy interesu publicznego i dotyczy naruszenia prawa,

po czwarte: musi działać w dobrej wierze (nie z pobudek prywatnych np. dla zemsty).

Warto w tym momencie skupić się na problematyce interesu publicznego, który ma obowiązek wykazać osoba zgłaszająca. Zgodnie z art. 6 komentowanego projektu ustawy o ochronie sygnalistów będziemy mówili tylko w przypadku, gdy będąca przedmiotem zgłoszenia lub ujawnienia publicznego informacja zawiera przesłankę interesu publicznego i jest prawdziwa w momencie dokonywania zgłoszenia lub ujawnienia publicznego i że informacja taka stanowi informację o naruszeniu prawa.

Niestety ustawodawca w komentowanym projekcie ustawy nie zawarł definicji interesu publicznego. W doktrynie podkreśla się, że interes publiczny to dyrektywa postępowania nakazująca respektowanie wartości wspólnych dla całego społeczeństwa, społeczności lokalnej takich jak: sprawiedliwość, równość, bezpieczeństwo i zaufanie obywateli do organów władzy publicznej. Przez przesłankę „interesu publicznego” należy rozumieć, zgodnie z wyrokiem Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z 18 grudnia 2019 r. o sygn. VII SA/Wa 1697/19, jako respektowanie wartości wspólnych dla całego społeczeństwa

To osoba zgłaszająca musi ocenić wartość informacji, którą uzyskała, gdyż w przeciwnym razie utraci ochronę. Ustawodawca wprowadzając kwestię interesu publicznego wprowadził tym samym do ustawy termin nieostry i oceny, który jest trudny do weryfikacji nie tylko przez osobę zgłaszającą, ale również przez przyjmującego zgłoszenie. Konieczne w tym przypadku będzie zbadanie każdej zgłaszanej sprawy ze względu na to czy stanowi ona naruszenie prawa, ale też czy dotyczy interesu publicznego. Tu podmiot przyjmujący takie zgłoszenie, prowadząc działania następcze musi również wykazać się wiedzą. Rzetelne przeprowadzenie takiego postepowania jest bardzo trudnym zadaniem osób odpowiedzialnych za system whistleblowingu. I tu ważne jest aby zwrócić uwagę na możliwość skorzystania z profesjonalnych podmiotów zewnętrznych, które posiadają specjalistyczną wiedze w tym temacie i odciążą podmioty prawa w takich kwestiach jak ocena czy zgłoszona informacja o naruszeniu prawa dotyczy, czy też nie dotyczy interesu publicznego. Ceną za nieprawidłową ocenę sprawy będzie ochrona bądź jej pozbawienie, a co za tym idzie możliwości odszkodowawcze osoby zgłaszającej wobec podmiotu prawa. W związku z tym warto skorzystać z podmiotów zewnętrznych, które bedą wsparciem teoretycznym a także praktycznym i odciążą podmiot od tych obowiązków.

Należy wskazać również na to, że wprowadzenie w projekcie komentowanej ustawy kwestii interesu publicznego może zniechęcać do dokonywania zgłoszeń. Osoby zgłaszające mogą obawiać się, że przez to, że nie określi prawidłowo interesu publicznego będą pozbawione ochrony. Dotyczy to przede wszystkim spraw wewnętrznych podmiotu prawa.

Przepis art. 6 komentowanego projektu ustawy miał implementować art. 6 ust. 1 lit. a Dyrektywy 2019/1937, jednak przepis aktu unijnego inaczej określa podleganie przez osobę zgłaszającą ochronie i tak zgodnie z dyrektywą zgłaszający kwalifikuje się do objęcia ochroną, pod warunkiem że miał uzasadnione podstawy, by sądzić, że będące przedmiotem zgłoszenia informacje na temat naruszeń są prawdziwe w momencie dokonywania zgłoszenia i że informacje takie są objęte zakresem stosowania dyrektywy.

Podmioty zobowiązane do stosowania regulacji dotyczących ochrony osób zgłaszających to podmioty prawne

Zgodnie z definicją zawartą w art. 2 pkt 10 komentowanego projektu ustawy podmioty prawne to podmioty prywatne lub podmioty publiczne. Idąc dalej w wyjaśnianiu należy wskazać, że zgodnie z art. 2 pkt 11 komentowanego projektu ustawy przez podmiot prywatny należy rozumieć osobę fizyczną prowadzącą działalność gospodarczą, osobę prawną lub jednostkę organizacyjną nieposiadającą osobowości prawnej, której ustawa przyznaje zdolność prawną lub pracodawcę, jeżeli nie są podmiotami publicznymi. Natomiast podmioty publiczne zgodnie z art. 2 pkt 12 komentowanego projektu ustawy to podmioty wskazane w art. 3 ustawy z dnia 11 sierpnia 2021 r. o otwartych danych i ponownym wykorzystywaniu informacji sektora publicznego (Dz. U. Z 2021 r., poz. 1641). Zgodnie z tym przepisem podmiotami publicznymi sa podmioty zobowiązane do udostępniania lub przekazywania informacji sektora publicznego w celu ponownego wykorzystywania, zwanymi dalej „podmiotami zobowiązanymi”, są:

1. jednostki sektora finansów publicznych w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych (Dz. U. z 2021 r. poz. 305, 1236 i 1535);
2. inne niż określone w pkt 1 państwowe jednostki organizacyjne nieposiadające osobowości prawnej;
3. inne niż określone w pkt 1 osoby prawne, utworzone w szczególnym celu zaspokajania potrzeb o charakterze powszechnym, niemających charakteru przemysłowego ani handlowego, jeżeli podmioty, o których mowa w tym przepisie, oraz podmioty, o których mowa w pkt 1 i 2, pojedynczo lub wspólnie, bezpośrednio albo pośrednio przez inny podmiot:

a) finansują je w ponad 50% lub

b) posiadają ponad połowę udziałów albo akcji, lub

c) sprawują nadzór nad organem zarządzającym, lub

d) mają prawo do powoływania ponad połowy składu organu nadzorczego lub zarządzającego;

4. związki podmiotów, o których mowa w pkt 1-3;
5. inne niż określone w pkt 1-4 podmioty, które:

a) wykonują jeden z rodzajów działalności sektorowej, o której mowa w art. 5 ust. 4 ustawy z dnia 11 września 2019 r. – Prawo zamówień publicznych (Dz. U. z 2021 r. poz. 1129 i 1598), lub

b) działają w charakterze podmiotów świadczących usługi publiczne w rozumieniu art. 2 lit. d rozporządzenia (WE) nr 1370/2007 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 października 2007 r. dotyczącego usług publicznych w zakresie kolejowego i drogowego transportu pasażerskiego oraz uchylającego rozporządzenia Rady (EWG) nr 1191/69 i (EWG) nr 1107/70 (Dz. Urz. UE L 315 z 03.12.2007, str. 1, z późn. zm), lub

c) działają w charakterze przewoźników lotniczych w rozumieniu art. 2 pkt 10 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1008/2008 z dnia 24 września 2008 r. w sprawie wspólnych zasad wykonywania przewozów lotniczych na terenie Wspólnoty (Wersja przekształcona) (Dz. Urz. UE L 293 z 31.10.2008, str. 3, z późn. zm.), wykonujących obowiązki użyteczności publicznej zgodnie z art. 16 tego rozporządzenia, lub

d) działają w charakterze armatorów Wspólnoty w rozumieniu art. 2 pkt 2 rozporządzenia Rady (EWG) nr 3577/92 z dnia 7 grudnia 1992 r. dotyczącego stosowania zasady swobody świadczenia usług w transporcie morskim w obrębie Państw Członkowskich (kabotaż morski) (Dz. Urz. UE Polskie wydanie specjalne rozdz. 6, t. 2, str. 10, z późn. zm.), wykonujących zobowiązania z tytułu świadczenia usług publicznych zgodnie z art. 4 tego rozporządzeni

– na które podmioty, wymienione w pkt 1-4, pojedynczo lub wspólnie, bezpośrednio lub pośrednio przez inny podmiot, wywierają dominujący wpływ, w szczególności posiadają ponad połowę udziałów albo akcji lub posiadają ponad połowę głosów wynikających z udziałów albo akcji lub mają prawo do powoływania ponad połowy składu organu nadzorczego lub zarządzającego.

W związku z powyższym podmioty publiczne można podzielić na jednostki sektora finansów publicznych i inne podmioty zobowiązane wymienione w wyżej cytowanym artykule.

A więc podmioty zobowiązane do stosowania regulacji to:

– średnie i duże przedsiębiorstwa prywatne na rzecz których wykonuje lub świadczy pracę co najmniej 50 osób,

– mikro i małe przedsiębiorstwa działające w sektorze finansowym,

– jednostki sektora publicznego na rzecz których wykonuje lub świadczy pracę co najmniej 50 pracowników,

– podmioty sektora publicznego, z wyłączeniem urzędów lub jednostek organizacyjnych gminy liczącej mniej niż 10 000 mieszkańców.

Wyjaśnienia wymagają kwestie po pierwsze co kryje się pod pojęciem wykonujące lub świadczące pracę. Są to zarówno osoby zatrudnione na umowę o pracę ale również na podstawie umowy cywilnoprawnej, samozatrudnienia, i innych form np. stażu, wolontariatu.

Definicje średniego, małego i mikro przedsiębiorcy zawarte są w ustawie Prawo przedsiębiorców z dnia 6 marca 2018 r. (t.j. Dz. U. z 2023 r., poz. 221).

I tak:

Zgodnie z art. 7 ust. 1 pkt. 1 ww. ustawy mikroprzedsiębiorca to przedsiębiorca, który w co najmniej jednym roku z dwóch ostatnich lat obrotowych spełniał łącznie następujące warunki:

a) zatrudniał średniorocznie mniej niż 10 pracowników oraz

b) osiągnął roczny obrót netto ze sprzedaży towarów, wyrobów i usług oraz z operacji finansowych nieprzekraczający równowartości w złotych 2 milionów euro, lub sumy aktywów jego bilansu sporządzonego na koniec jednego z tych lat nie przekroczyły równowartości w złotych 2 milionów euro;

Zgodnie z art. 7 ust. 1 pkt 2 mały przedsiębiorca to przedsiębiorca, który w co najmniej jednym roku z dwóch ostatnich lat obrotowych spełniał łącznie następujące warunki:

a) zatrudniał średniorocznie mniej niż 50 pracowników oraz

b) osiągnął roczny obrót netto ze sprzedaży towarów, wyrobów i usług oraz z operacji finansowych nieprzekraczający równowartości w złotych 10 milionów euro, lub sumy aktywów jego bilansu sporządzonego na koniec jednego z tych lat nie przekroczyły równowartości w złotych 10 milionów euro i który nie jest mikroprzedsiębiorcą;

Zgodnie z art. 7 ust. 1 pkt 3 średni przedsiębiorca to przedsiębiorca, który w co najmniej jednym roku z dwóch ostatnich lat obrotowych spełniał łącznie następujące warunki:

a) zatrudniał średniorocznie mniej niż 250 pracowników oraz

b) osiągnął roczny obrót netto ze sprzedaży towarów, wyrobów i usług oraz z operacji finansowych nieprzekraczający równowartości w złotych 50 milionów euro, lub sumy aktywów jego bilansu sporządzonego na koniec jednego z tych lat nie przekroczyły równowartości w złotych 43 milionów euro

– i który nie jest mikroprzedsiębiorcą ani małym przedsiębiorcą;

Odnosząc się do kwestii osób, których ustawa ta dotyczy należy podkreślić, że generalnie przepisy Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Radcy Europy (UE) 2019/1937 z 23 października 2019 r. w sprawie ochrony osób zgłaszających naruszenia prawa Unii (art. 8 ust. 1 i 2) dotyczą podmiotów prywatnych zatrudniających co najmniej 50 pracowników.

Są też podmioty prywatne, które bez względu na ilość zatrudnionych pracowników, zgodnie z art. 8 ust. 4 dyrektywy, do których znajdują zastosowanie unijne przepisy, dotyczące rynku finansowego oraz zapobiegania praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu, mają obowiązek wdrożyć system zgłoszeń wewnętrznych. Z art. 23 ust. 2 projektowanej ustawy (projekt z 25 marca 2023 r.) wynika natomiast z kolei, że próg 50 pracowników nie ma zastosowania do pracodawców wykonujących działalność w zakresie usług, produktów i rynków finansowych oraz zapobiegania praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu, bezpieczeństwa transportu i ochrony środowiska, objętych zakresem stosowania aktów prawnych Unii Europejskiej wymienionych w części I.B i II załącznika do Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/1937 z dnia 23 października 2019 r. w sprawie ochrony osób zgłaszających naruszenia prawa Unii.

Zgodnie z przepisami ustawy o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu (t. j. Dz.U. z 2023 poz.1124), zwaną dalej ustawą AML, przedsiębiorcy, których podstawową działalnością gospodarczą jest świadczenie usług polegających na sporządzaniu deklaracji, prowadzeniu ksiąg podatkowych, udzielaniu porad, opinii lub wyjaśnień z zakresu przepisów prawa podatkowego lub celnego, są tzw. instytucjami obowiązanymi w rozumieniu projektowanej ustawy. Takimi instytucjami są biura rachunkowe i biura doradców podatkowych (wynika to z art. 2 ust. 1 pkt 15a ustawy AML).

Ponadto instytucjami obowiązanymi według ustawy AML zgodnie z art. 2 ust. 1 są:

1) banki krajowe, oddziały banków zagranicznych, oddziały instytucji kredytowych, instytucje finansowe mające siedzibę na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej oraz oddziały instytucji finansowych niemających siedziby na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, w rozumieniu ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Prawo bankowe (Dz. U. z 2022 r. poz. 2324, 2339, 2640 i 2707 oraz z 2023 r. poz. 180);

2) spółdzielcze kasy oszczędnościowo-kredytowe oraz Krajowa Spółdzielcza Kasa Oszczędnościowo-Kredytowa, w rozumieniu ustawy z dnia 5 listopada 2009 r. o spółdzielczych kasach oszczędnościowo-kredytowych (Dz. U. z 2022 r. poz. 924, z późn. zm.);

3) krajowe instytucje płatnicze, krajowe instytucje pieniądza elektronicznego, oddziały unijnych instytucji płatniczych, oddziały unijnych i zagranicznych instytucji pieniądza elektronicznego, małe instytucje płatnicze, biura usług płatniczych oraz agenci rozliczeniowi, w rozumieniu ustawy z dnia 19 sierpnia 2011 r. o usługach płatniczych (Dz. U. z 2022 r. poz. 2360 i 2640);

4) firmy inwestycyjne, banki powiernicze w rozumieniu ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o obrocie instrumentami finansowymi (Dz. U. z 2023 r. poz. 646) oraz oddziały zagranicznych firm inwestycyjnych w rozumieniu tej ustawy, prowadzące działalność na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej;

5) zagraniczne osoby prawne prowadzące na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej działalność maklerską, w tym prowadzące taką działalność w formie oddziału, oraz towarowe domy maklerskie w rozumieniu ustawy z dnia 26 października 2000 r. o giełdach towarowych (Dz. U. z 2023 r. poz. 380), a także spółki handlowe, o których mowa w art. 50a tej ustawy;

6) spółki prowadzące rynek regulowany – w zakresie, w jakim prowadzą platformę aukcyjną, o której mowa w art. 3 pkt 10a ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o obrocie instrumentami finansowymi;

7) fundusze inwestycyjne, alternatywne spółki inwestycyjne, towarzystwa funduszy inwestycyjnych, zarządzający ASI, oddziały spółek zarządzających oraz oddziały zarządzających z Unii Europejskiej znajdujące się na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, w rozumieniu ustawy z dnia 27 maja 2004 r. o funduszach inwestycyjnych i zarządzaniu alternatywnymi funduszami inwestycyjnymi (Dz. U. z 2023 r. poz. 656 i 614);

8) zakłady ubezpieczeń wykonujące działalność, o której mowa w dziale I załącznika do ustawy z dnia 11 września 2015 r. o działalności ubezpieczeniowej i reasekuracyjnej (Dz. U. z 2023 r. poz. 656 i 614), w tym krajowe zakłady ubezpieczeń, główne oddziały zagranicznych zakładów ubezpieczeń z siedzibą w państwie niebędącym państwem członkowskim oraz oddziały zagranicznych zakładów ubezpieczeń mających siedzibę w innym niż Rzeczpospolita Polska państwie członkowskim Unii Europejskiej;

9) pośrednicy ubezpieczeniowi wykonujący czynności pośrednictwa ubezpieczeniowego w zakresie ubezpieczeń wymienionych w dziale I załącznika do ustawy z dnia 11 września 2015 r. o działalności ubezpieczeniowej i reasekuracyjnej oraz oddziały zagranicznych pośredników wykonujących takie czynności mające siedzibę na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, z wyłączeniem agenta ubezpieczeniowego, który jest agentem ubezpieczeniowym wykonującym czynności pośrednictwa ubezpieczeniowego na rzecz jednego zakładu ubezpieczeń w zakresie tego samego działu zgodnie z załącznikiem do ustawy z dnia 11 września 2015 r. o działalności ubezpieczeniowej i reasekuracyjnej oraz nie pobiera od klienta składki ubezpieczeniowej ani od zakładu ubezpieczeń kwot należnych klientowi;

10) Krajowy Depozyt Papierów Wartościowych S.A. oraz spółka, której Krajowy Depozyt Papierów Wartościowych S.A. przekazał wykonywanie czynności z zakresu, o którym mowa w art. 48 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o obrocie instrumentami finansowymi, w zakresie, w jakim prowadzą rachunki papierów wartościowych lub rachunki zbiorcze;

11) przedsiębiorcy prowadzący działalność kantorową w rozumieniu ustawy z dnia 27 lipca 2002 r. – Prawo dewizowe (Dz. U. z 2022 r. poz. 309), inni przedsiębiorcy świadczący usługę wymiany walut lub usługę pośrednictwa w wymianie walut, niebędący innymi instytucjami obowiązanymi, oraz oddziały przedsiębiorców zagranicznych prowadzących taką działalność na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej;

12) podmioty prowadzące działalność gospodarczą polegającą na świadczeniu usług w zakresie:

a) wymiany pomiędzy walutami wirtualnymi i środkami płatniczymi,

b) wymiany pomiędzy walutami wirtualnymi,

c) pośrednictwa w wymianie, o której mowa w lit. a lub b,

d) prowadzenia rachunków, o których mowa w ust. 2 pkt 17 lit. E;

13) notariusze w zakresie czynności dokonywanych w formie aktu notarialnego, obejmujących:

a) przeniesienie własności wartości majątkowej, w tym sprzedaż, zamianę lub darowiznę ruchomości lub nieruchomości,

b) zawarcie umowy działu spadku, zniesienia współwłasności, dożywocia, renty w zamian za przeniesienie własności nieruchomości oraz o podział majątku wspólnego,

c) przeniesienie spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu, prawa użytkowania wieczystego oraz ekspektatywy odrębnej własności lokalu,

d) wniesienie wkładu niepieniężnego po założeniu spółki,

e) zawarcie umowy dokumentującej wniesienie lub podwyższenie wkładów do spółki albo wniesienie lub podwyższenie kapitału zakładowego,

f) przekształcenie lub połączenie spółek,

g) zbycie przedsiębiorstwa,

h) zbycie udziałów w spółce;

13a) notariusze w zakresie czynności, o których mowa w art. 79 pkt 6a ustawy z dnia 14 lutego 1991 r. – Prawo o notariacie (Dz. U. z 2022 r. poz. 1799);

14) adwokaci, radcowie prawni, prawnicy zagraniczni, doradcy podatkowi w zakresie, w jakim świadczą na rzecz klienta pomoc prawną lub czynności doradztwa podatkowego dotyczące:

a) kupna lub sprzedaży nieruchomości, przedsiębiorstwa lub zorganizowanej części przedsiębiorstwa,

b) zarządzania środkami pieniężnymi, instrumentami finansowymi lub innymi aktywami klienta,

c) zawierania umowy o prowadzenie rachunku bankowego, rachunku papierów wartościowych lub wykonywania czynności związanych z prowadzeniem tych rachunków,

d) wnoszenia wkładu do spółki kapitałowej lub podwyższenia kapitału zakładowego spółki kapitałowej,

e) tworzenia, prowadzenia działalności lub zarządzania spółkami kapitałowymi lub trustami

– z wyjątkiem radców prawnych oraz prawników zagranicznych wykonujących zawód w ramach stosunku pracy lub służby w urzędach obsługujących organy administracji publicznej, innych państwowych lub samorządowych jednostkach organizacyjnych oraz w podmiotach innych niż spółki, o których mowa w art. 8 ust. 1 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o radcach prawnych (Dz. U. z 2022 r. poz. 1166), oraz doradców podatkowych wykonujących zawód w ramach stosunku pracy w podmiotach innych niż te, o których mowa w art. 4 ust. 1 pkt 1 i 3 ustawy z dnia 5 lipca 1996 r. o doradztwie podatkowym (Dz. U. z 2021 r. poz. 2117);

15) doradcy podatkowi w zakresie czynności doradztwa podatkowego innych niż wymienione w pkt 14 oraz biegli rewidenci;

15a) przedsiębiorcy w rozumieniu ustawy z dnia 6 marca 2018 r. – Prawo przedsiębiorców (Dz. U. z 2023 r. poz. 221 i 641), których podstawową działalnością gospodarczą jest świadczenie usług polegających na sporządzaniu deklaracji, prowadzeniu ksiąg podatkowych, udzielaniu porad, opinii lub wyjaśnień z zakresu przepisów prawa podatkowego lub celnego, niebędący innymi instytucjami obowiązanymi;

16) przedsiębiorcy w rozumieniu ustawy z dnia 6 marca 2018 r. Prawo przedsiębiorców, niebędący innymi instytucjami obowiązanymi, świadczący usługi polegające na:

a) tworzeniu osoby prawnej lub jednostki organizacyjnej nieposiadającej osobowości prawnej,

b) pełnieniu funkcji członka zarządu lub umożliwianiu innej osobie pełnienia tej funkcji lub podobnej funkcji w osobie prawnej lub jednostce organizacyjnej nieposiadającej osobowości prawnej,

c) zapewnianiu siedziby, adresu prowadzenia działalności lub adresu korespondencyjnego oraz innych pokrewnych usług osobie prawnej lub jednostce organizacyjnej nieposiadającej osobowości prawnej,

d) działaniu lub umożliwieniu innej osobie działania jako powiernik trustu, który powstał w drodze czynności prawnej,

e) działaniu lub umożliwieniu innej osobie działania jako osoba wykonująca prawa z akcji lub udziałów na rzecz podmiotu innego niż spółka notowana na rynku regulowanym podlegającym wymogom dotyczącym ujawniania informacji zgodnie z prawem Unii Europejskiej lub podlegająca równoważnym standardom międzynarodowym;

17) podmioty prowadzące działalność w zakresie usługowego prowadzenia ksiąg rachunkowych;

18) pośrednicy w obrocie nieruchomościami w rozumieniu ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami (Dz. U. z 2023 r. poz. 344), z wyłączeniem czynności pośrednictwa w obrocie nieruchomościami zmierzających do zawarcia umowy najmu lub dzierżawy nieruchomości lub ich części, w której miesięczny czynsz został określony w wysokości mniejszej niż równowartość 10 000 euro;

19) operatorzy pocztowi w rozumieniu ustawy z dnia 23 listopada 2012 r. – Prawo pocztowe (Dz. U. z 2022 r. poz. 896, 1933 i 2042);

20) podmioty prowadzące działalność w zakresie gier losowych, zakładów wzajemnych, gier w karty i gier na automatach w rozumieniu ustawy z dnia 19 listopada 2009 r. o grach hazardowych (Dz. U. z 2023 r. poz. 227);

21) fundacje ustanowione na podstawie ustawy z dnia 6 kwietnia 1984 r. o fundacjach (Dz. U. z 2023 r. poz. 166) w zakresie, w jakim przyjmują lub dokonują płatności w gotówce o wartości równej lub przekraczającej równowartość 10 000 euro, bez względu na to, czy płatność jest przeprowadzana jako pojedyncza operacja, czy kilka operacji, które wydają się ze sobą powiązane;

22) stowarzyszenia posiadające osobowość prawną, utworzone na podstawie ustawy z dnia 7 kwietnia 1989 r. – Prawo o stowarzyszeniach (Dz. U. z 2020 r. poz. 2261), w zakresie, w jakim przyjmują lub dokonują płatności w gotówce o wartości równej lub przekraczającej równowartość 10 000 euro, bez względu na to, czy płatność jest przeprowadzana jako pojedyncza operacja, czy kilka operacji, które wydają się ze sobą powiązane;

23) przedsiębiorcy w rozumieniu ustawy z dnia 6 marca 2018 r. – Prawo przedsiębiorców w zakresie, w jakim przyjmują lub dokonują płatności za towary w gotówce o wartości równej lub przekraczającej równowartość 10 000 euro, bez względu na to, czy transakcja jest przeprowadzana jako pojedyncza operacja, czy kilka operacji, które wydają się ze sobą powiązane;

24) przedsiębiorcy w rozumieniu ustawy z dnia 6 marca 2018 r. – Prawo przedsiębiorców w zakresie, w jakim prowadzą działalność polegającą na udostępnianiu skrytek sejfowych, oraz oddziały przedsiębiorców zagranicznych prowadzące taką działalność na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej;

24a) przedsiębiorcy w rozumieniu ustawy z dnia 6 marca 2018 r. – Prawo przedsiębiorców prowadzący działalność polegającą na:

a) obrocie lub pośrednictwie w obrocie dziełami sztuki, przedmiotami kolekcjonerskimi oraz antykami w rozumieniu art. 120 ust. 1 pkt 1-3 ustawy z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług (Dz. U. z 2022 r. poz. 931, z późn. zm.), w tym gdy działalność taka jest prowadzona:

– w galeriach sztuki lub domach aukcyjnych lub

– z wykorzystaniem wolnego portu rozumianego jako strefa lub pomieszczenie, w których towary są traktowane jako nieznajdujące się na obszarze celnym państw członkowskich lub państw trzecich, w tym z wykorzystaniem wolnego obszaru celnego,

b) przechowywaniu dzieł sztuki, przedmiotów kolekcjonerskich oraz antyków w rozumieniu art. 120 ust. 1 pkt 1-3 ustawy z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług, gdy działalność taka jest prowadzona z wykorzystaniem wolnego portu, o którym mowa w lit. a tiret drugie

– w zakresie transakcji o wartości równej lub przekraczającej równowartość 10 000 euro, bez względu na to, czy transakcja jest przeprowadzana jako pojedyncza operacja, czy kilka operacji, które wydają się ze sobą powiązane;

25. instytucje pożyczkowe w rozumieniu ustawy z dnia 12 maja 2011 r. o kredycie konsumenckim (Dz. U. z 2022 r. poz. 246 i 2339).

Mając zatem powyższe przepisy z ustawy AML można tu wspomnieć o relacji tejże ustawy do komentowanego projektu Ustawy o ochronie osób zgłaszających naruszenie prawa.

I tak zarówno ustawa AML jak i projekt ustawy o ochronie osób zgłaszających naruszenia prawa zobowiązują podmioty do wdrożenia systemu przyjmowania zgłoszeń, podejmowania działań następczych i ochrony sygnalistów. Ponadto projekt ustawy przewiduje, że podmioty prawne wykonujące działalność w zakresie usług, produktów i rynków finansowych oraz zapobiegania praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu, bezpieczeństwa transportu i ochrony środowiska muszą wdrożyć systemy przyjmowania zgłoszeń, podejmowania działań następczych i ochrony sygnalistów nawet jeżeli na ich rzecz wykonuje pracę mniej niż 50 osób. Oznacza to m.in., że ustawa o sygnalistach podobnie jak AML nakazuje wdrożyć systemy dla sygnalistów np. biurom rachunkowym (jak już wyżej wspomniano).

Ustawa o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu od samego jej wejścia w życie, czyli 2018 r., nałożyła na instytucje obowiązane konieczność wprowadzenia procedur whistleblowingowych. Wszystkie instytucje obowiązane muszą posiadać wewnętrzne procedury anonimowego zgłaszania potencjalnych lub rzeczywistych naruszeń przepisów z zakresu przeciwdziałania praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu. Zgłoszeń mogą dokonywać aktualni pracownicy oraz inne osoby wykonujące czynności na rzecz instytucji obowiązanej, czyli współpracujące na podstawie umów cywilnoprawnych, tj. umowa zlecenie, kontrakt B2B itp. Ważne jest to, że nie muszą one być w żaden sposób związane z rzeczywistym wykonywaniem obowiązków z zakresu AML w danej instytucji obowiązanej. Wystarczający jest sam fakt istnienia odpowiedniej relacji, która przewiduje wykonywanie na rzecz takiej organizacji pracy, czynności lub usług.

Natomiast jeżeli chodzi o przyszłą ustawę o ochronie osób zgłaszających naruszenie prawa mając za podstawę uzasadnienie do projektu ustawy oraz motyw 20 do dyrektywy nr 2019/1937, które wskazują, że intencją tejże ustawy będzie uzupełnienie już istniejących regulacji w AML, a także zapewnienie minimalnego zakresu ochrony. W komentowanym projekcie ustawy zwiększy się krąg podmiotów jako sygnalistów np. wolontariusze, udziałowcy, stażyści, sygnalistami będą mogły być również osoby, które zakończyły relację z instytucją obowiązaną na etapie rekrutacji, czy których relacja już wygasła, ale też zwiększy się ochrona osób zgłaszających przed działaniami odwetowymi.

Jeżeli zaś chodzi o ustawę AML, to gwarantuje ona dalej idącą ochronę jeżeli chodzi o anonimowość zgłoszenia z zakresu przeciwdziałania praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu. Natomiast komentowany projekt ustawy oraz dyrektywa kładą nacisk na zasadę poufności.

Ponadto ustawa AML nie nakazuje konsultacji czy uzgadniania procedury z organizacjami związkowymi, w odróżnieniu od projektu ustawy o ochronie sygnalistów.

Autorzy: